"Chuyển giá là gì?" đang là một trong những câu hỏi được nhiều doanh nghiệp và cá nhân quan tâm trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu. Với sự tham gia của các tập đoàn đa quốc gia, hiện tượng chuyển giá ngày càng trở nên phổ biến và phức tạp hơn. Việc hiểu rõ bản chất và các hình thức chuyển giá sẽ giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, minh bạch tài chính và tối ưu hóa hoạt động kinh doanh. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về chuyển giá và những hình thức phổ biến nhất hiện nay.

Chuyển giá là gì?

Hiện hành không có quy định cụ thể giải thích “chuyển giá là gì”. Tuy nhiên, thực tế có thể hiểu chuyển giá là việc thực hiện chính sách giá đối với hàng hóa, dịch vụ và tài sản được chuyển dịch giữa hai hay nhiều công ty liên kết không theo giá thị trường nhằm tối thiểu hóa tổng số thuế phải nộp của nhóm công ty liên kết này.

Chuyển giá là gì? 

Chuyển giá là hành vi mang tính chủ quan của các chủ thể kinh tế có quan hệ liên kết (như các thành viên trong một tập đoàn kinh tế) hoặc các chủ thể kinh tế độc lập nhưng có cùng lợi ích trong một mối quan hệ xác định nào đó, thực hiện thông qua việc định giá không theo giá thị trường đối với các hàng hóa, dịch vụ và tài sản chuyển giao cho nhau, nhằm phân bổ lại thu nhập từ nơi chịu thuế cao sang nơi chịu thuế thấp để giảm thiểu nghĩa vụ thuế về tổng thể và tối đa hóa lợi nhuận sau thuế.

>>>Xem thêm: Giá trị tài sản ròng là gì? Những điều cần phải nắm rõ

Các hình thức chuyển giá phổ biến hiện nay

Chuyển giá thông qua hình thức tăng giá trị tài sản góp vốn

Chuyển giá thông qua hình thức tăng trị giá tài sản góp vốn (TSGV) sẽ làm cho phần vốn góp của doanh nghiệp được tăng cao, tăng tỷ suất lợi nhuận được chia, giảm bớt thuế TNDN phải nộp…nhằm tối đa hóa lợi nhuận của doanh nghiệp. Cụ thể:

- Đối với các dự án đầu tư dưới dạng doanh nghiệp liên doanh thì việc nâng trị giá TSGV sẽ làm cho phần vốn góp của doanh nghiệp có vốn FDI được tăng cao, làm tăng sự chi phối trong các quyết định liên quan đến hoạt động của dự án liên doanh, tăng lợi nhuận được chia theo tỷ lệ vốn góp. 

- Đối với các DN có 100% vốn nước ngoài, việc nâng cao giá trị TSGV sẽ giúp nâng cao tỷ lệ khấu hao hằng năm, làm tăng chi phí đầu vào; giúp nhà đầu tư nhanh hoàn vốn đầu tư cố định, giảm thiểu rủi ro đầu tư, giảm bớt nghĩa vụ thuế TNDN phải nộp ở nước tiếp nhận đầu tư.

- Đối với các công ty đa quốc gia, khi thực hiện chuyển giá TSCĐ hữu hình qua việc định giá thật cao tài sản chuyển giao cho các công ty thành viên sẽ giúp tiết kiệm được chi phí thanh lý TSCĐ lỗi thời và chuyển được thu nhập về quốc gia có thuế suất thấp nhằm tối đa hóa lợi nhuận của công ty.

Chuyển giá thông qua hình thức tăng giá trị tài sản góp vốn

Hình thức chuyển giá này thường được sử dụng trong trường hợp các DN đầu tư góp vốn bằng tài sản như máy móc, thiết bị, ở đây, điểm lưu ý là công nghệ của máy móc thiết bị. Nếu các TSGV này đã lạc hậu hoặc đã khấu hao hết tại quốc gia của chủ đầu tư; nhưng do hạn chế về năng lực, trình độ thẩm định giá cũng như thiếu cơ sở dữ liệu để so sánh nên trong quá trình các DN nội địa định giá, các tài sản này thường được định giá cao hơn nhiều so với giá thực tế của nó, gây thiệt hại cho DN nội địa và gây thất thu thuế cho nước sở tại.

Hơn nữa, việc xác định thuế của cơ quan nhà nước dựa trên cơ sở giá trị theo hóa đơn chứng từ mà đối tác cung cấp (theo nguyên tắc giá gốc của kế toán), nhưng giá trị các tài sản góp vốn này thường được các đối tác liên kết thỏa thuận với các quốc gia tiếp nhận đầu tư và luôn được định giá cao hơn giá thị trường. Điều này làm cho chi phí khấu hao tài sản cố định cũng cao hơn so với thông thường.

Chuyển giá thông qua hình thức nâng khống giá trị tài sản vô hình

Tương tự, chuyển giá qua hình thức nâng khống giá tài sản vô hình cũng có mục đích làm gia tăng tỷ lệ góp vốn, tăng tầm ảnh hưởng của nhà đầu tư, tiết kiệm được lợi nhuận ròng.

Hình thức chuyển giá này được thực hiện qua việc các DN đầu tư góp vốn bằng các tài sản vô hình như bằng phát minh sáng chế, thương hiệu, phần mềm…

Trên thực tế, việc xác định đúng giá của các loại tài sản vô hình này thường rất khó, dẫn đến việc nhà đầu tư nước ngoài nâng khống giá tài sản, làm gia tăng tỷ lệ vốn góp,  tăng tiếng nói cũng như tầm ảnh hưởng của nhà đầu tư. 

Ngoài việc góp vốn bằng tài sản vô hình, nhà đầu tư nước ngoài còn thực hiện chuyển giao công nghệ sản xuất kinh doanh cho bên liên kết tại nước đầu tư và tiến hành thu tiền bản quyền. Hành động này sẽ giúp cho nhà đầu tư tiết kiệm được khá nhiều lợi nhuận ròng khi chuyển đổi hình thức từ việc trả tiền bản quyền thay vì trả cổ tức. 

Chuyển giá thông qua việc mua bán nguyên vật liệu sản xuất, bán thành phẩm hay thành phẩm

Chuyển giá thông qua hình thức này nhằm mục đích làm giảm số thuế phải nộp, thậm chí gây ra tình trạng “lỗ giả, lãi thật”, không phải thực hiện nghĩa vụ thuế.

Hình thức chuyển giá này được thực hiện qua việc điều tiết giá mua, bán nguyên vật liệu sản xuất, bán thành phẩm, thành phẩm giữa các doanh nghiệp có quan hệ liên kết với nhau theo cách sản phẩm “đầu ra” của doanh nghiệp này là “đầu vào” của doanh nghiệp kia. Hay nói cách khác, thành phẩm của doanh nghiệp này là nguyên liệu hay bán thành phẩm của doanh nghiệp khác.

Chuyển giá thông qua việc mua bán

Trường hợp thuế suất thuế TNDN của doanh nghiệp có sản phẩm “đầu ra” cao hơn doanh nghiệp tiếp nhận nó để làm nguyên liệu “đầu vào” thì doanh nghiệp “đầu ra” sẽ bán cho DN “đầu vào” với giá thấp; làm cho lợi nhuận của doanh nghiệp “đầu ra” thấp, thuế TNDN phải nộp thấp.

Ngược lại, nếu thuế suất thuế thu nhập của DN “đầu ra” thấp hơn doanh nghiệp “đầu vào” thì doanh nghiệp “đầu ra” sẽ bán với giá cao hơn; dẫn đến lợi nhuận của doanh nghiệp “đầu vào” giảm, thuế TNDN phải nộp thấp.

Ngoài ra, còn có nhiều trường hợp DN không trực tiếp giao dịch với công ty mẹ nhưng giao dịch với các bên liên kết của công ty mẹ. Hay các doanh nghiệp là đối tác trong quan hệ liên kết đặc biệt cũng tự thỏa thuận giá nguyên vật liệu cung ứng cho nhau theo hướng cao hơn so với mức giá thị trường..

Chuyển giá thông qua việc thay đổi giá bán giữa công ty liên kết

Chuyển giá qua việc thay đổi giá bán giữa công ty liên kết làm cho doanh thu giảm, chi phí tăng lên, làm giảm lợi nhuận, dẫn đến thuế TNDN phải nộp giảm xuống.

Hình thức chuyển giá này thực hiện bằng việc thay đổi giá bán giữa các công ty có quan hệ liên kết qua việc xác định giá bán có sự sai lệch rất nhiều so với giá thị trường của các sản phẩm giống nhau hay cùng loại. Việc thay đổi giá bán giữa các công ty liên kết thường xảy ra trong trường hợp công ty bán sản phẩm giá thấp cho công ty nước ngoài và mua vào với giá cao hơn. 

Chuyển giá thông qua hình thức nâng chi phí quản lý và hành chính

Hình thức chuyển giá này sẽ làm gia tăng chi phí của DN, bóp méo giá thành, dẫn đến giảm lợi nhuận, thậm chí đến mức có thể báo lỗ trên sổ sách nhằm trốn tránh nghĩa vụ thuế.

Hình thức nâng cao chi phí quản lý và hành chính thường thông qua việc thuê người quản lý với mức lương cao, thuê chuyên gia tư vấn từ công ty mẹ và phải trả chi phí hay cử nhân viên ra nước ngoài để đào tạo, học tập với chi phí rất cao…

Chuyển giá thông qua hình thức tăng các chi phí quảng cáo

Hình thức chuyển giá này sẽ giúp các DN đạt được nhiều mục tiêu. Trong ngắn hạn, việc tăng mạnh chi phí quảng cáo sẽ gây ra hiện tượng thua lỗ cho DN nhưng xét về dài hạn, quảng cáo mạnh sẽ làm hình ảnh, thương hiệu của DN chiếm lĩnh thị trường, có thể khiến các công ty nội địa nhỏ không cạnh tranh nổi, dẫn đến thu hẹp thị phần, phá sản, tạo ra lợi ích lâu dài cho DN.

Nâng cao chi phí quảng cáo là hình thức chuyển giá được nhiều công ty áp dụng, nhất là các doanh nghiệp FDI, công ty đa quốc gia. Phương thức này đặc biệt hay được sử dụng nếu doanh nghiệp FDI tồn tại dưới dạng liên doanh do phía đối tác nước ngoài nắm phần vốn chi phối.

Chuyển giá thông qua hoạt động vay và cho vay

Chuyển giá qua việc các DN trong mối quan hệ liên kết phát sinh các khoản vay, cho vay lẫn nhau là hình thức khá phổ biến để chuyển lợi nhuận từ nơi có thuế suất cao sang nơi có thuế suất thấp.

Chuyển giá chuyển lợi nhuận từ nơi có thuế suất cao sang nơi có thuế suất thấp

Với các công ty đa quốc gia, khi chi nhánh kinh doanh có lãi ở quốc gia có thuế suất thuế TNDN cao sẽ tiến hành cho công ty mẹ hay chi nhánh khác ở các nước có thuế suất thuế TNDN thấp vay với lãi suất thấp (thậm chí không lãi). Điều này vừa giúp công ty đa quốc gia có vốn mở rộng thị trường, đồng thời tránh được thuế ở nơi có mức thuế suất cao. Ngoài ra, khi các chi nhánh đặt ở quốc gia có thuế suất thuế TNDN cao, họ cũng có thể đi vay công ty mẹ hoặc chi nhánh khác với lãi suất rất cao, làm cho lợi nhuận trước thuế âm, dẫn đến tránh việc nộp thuế TNDN…

>>>Xem thêm: Lãi suất thả nổi là gì? Có nên vay ngân hàng theo lãi suất thả nổi không?

Quy trình lập báo cáo chuyển giá

Quy trình lập báo cáo chuyển giá bao gồm các bước sau:

Bước 1: Đánh giá rủi ro

Trước khi lập báo cáo chuyển giá, các doanh nghiệp cần phải đánh giá rủi ro của các giao dịch thương mại này. Đánh giá rủi ro này sẽ giúp cho các doanh nghiệp có thể xác định được những điểm yếu trong quá trình chuyển giá và đưa ra các biện pháp phòng ngừa.

Bước 2: Xác định phạm vi của báo cáo chuyển giá

Các doanh nghiệp cần xác định phạm vi của báo cáo chuyển giá, tức là các giao dịch thương mại nào sẽ được bao gồm trong báo cáo này. Thông thường, các giao dịch có giá trị lớn hơn một số ngưỡng nhất định sẽ được bao gồm trong báo cáo chuyển giá.

Quy trình lập báo cáo chuyển giá

Bước 3: Xác định phương pháp tính toán

Các doanh nghiệp cần xác định phương pháp tính toán để xác định giá trị của các giao dịch thương mại. Có nhiều phương pháp tính toán khác nhau, tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể.

Bước 4: Thu thập thông tin

Các doanh nghiệp cần thu thập thông tin về các giao dịch thương mại để lập báo cáo chuyển giá. Thông tin này bao gồm các hợp đồng, hóa đơn, chứng từ thanh toán và các tài liệu khác liên quan đến các giao dịch này.

Bước 5: Lập báo cáo

Sau khi đã thu thập được đủ thông tin, các doanh nghiệp có thể lập báo cáo chuyển giá. Báo cáo này cần phải tuân thủ các quy định của pháp luật và được lập ra một cách minh bạch và chính xác.

Các tác động của chuyển giá

Tác động trực tiếp của chuyển giá

- Giảm nguồn thu thuế cho ngân sách nhà nước: Chuyển giá khiến thu nhập chịu thuế tại các quốc gia có thuế suất cao bị sụt giảm, dẫn đến thất thu ngân sách. Tình trạng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến các quốc gia đang phát triển, nơi ngân sách phụ thuộc lớn vào thuế doanh nghiệp.

- Gây mất công bằng trong kinh doanh: Doanh nghiệp thực hiện chuyển giá thường hưởng lợi thế cạnh tranh không chính đáng so với những doanh nghiệp tuân thủ luật pháp. Môi trường kinh doanh thiếu minh bạch có thể khiến các doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp khó khăn trong việc phát triển.

- Gia tăng rủi ro xử phạt: Khi cơ quan thuế phát hiện hành vi chuyển giá, doanh nghiệp phải đối mặt với các khoản phạt tài chính nặng nề hoặc các biện pháp chế tài khác. Ngoài thiệt hại tài chính, uy tín doanh nghiệp cũng bị ảnh hưởng tiêu cực, làm giảm lòng tin của khách hàng và đối tác.

Chuyển giá khiến thu nhập chịu thuế tại các quốc gia có thuế suất cao bị sụt giảm

Tác động gián tiếp của chuyển giá

- Ảnh hưởng đến ổn định kinh tế: Chuyển giá gây mất cân đối thu nhập giữa các quốc gia, đặc biệt ở những nước có thuế suất thấp hoặc không đánh thuế. Sự chênh lệch này làm giảm khả năng phát triển bền vững của nền kinh tế và gây ra những bất ổn trong hệ thống tài chính quốc gia.

- Gia tăng chi phí quản lý thuế: Các cơ quan chức năng phải đầu tư thêm nguồn lực để kiểm tra, giám sát và xử lý các trường hợp chuyển giá. Hoạt động này tiêu tốn tài chính, gia tăng áp lực lên hệ thống quản lý thuế và ảnh hưởng đến các nguồn lực khác.

- Khó khăn trong xây dựng chính sách thuế quốc tế: Sự khác biệt trong hệ thống thuế giữa các quốc gia khiến việc tạo ra các quy tắc chung để kiểm soát chuyển giá trở nên phức tạp. Các quốc gia phải đối mặt với thách thức trong việc cân bằng lợi ích giữa quản lý thuế và thu hút đầu tư nước ngoài.

>>>Xem thêm: Nền Kinh Tế Vận Hành Như Thế Nào? Giải Mã Bí Ẩn Của Thị Trường và Thương Mại

Tạm kết

Chuyển giá không chỉ là vấn đề quan trọng đối với doanh nghiệp mà còn là bài toán lớn đối với các cơ quan quản lý. Hiểu rõ "chuyển giá là gì" cùng các hình thức chuyển giá phổ biến sẽ giúp doanh nghiệp chủ động tuân thủ pháp luật, đồng thời tối ưu hóa lợi ích kinh doanh. Hy vọng bài viết đã giúp bạn có cái nhìn toàn diện và chính xác hơn về chủ đề này.