Thị trường chứng khoán hiện nay ngày càng phát triển và đã trở nên cần thiết để đi cùng với sự phát triển của nền kinh tế. Vậy nguồn gốc ra đời của thị trường chứng khoán được hình thành như thế nào? Hãy cùng tôi tham khảo bài viết sau để hiểu hơn về thị trường chứng khoán nhé.

Chứng khoán, nguồn gốc thị trường chứng khoán diễn ra như thế nào?

Trước khi tìm hiểu về nguồn gốc thị trường chứng khoán, bạn cần phải hiểu chứng khoán là gì? Theo định nghĩa trong Luật chứng khoán: chứng khoán là tài sản bao gồm cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng khoán phái sinh, trái phiếu, chứng quyền, chứng quyền có bảo đảm, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký.

Những loại tài sản này có một điểm chung là một bằng chứng xác nhận sở hữu hợp pháp của người sở hữu (bạn có thể hiểu đây là nhà đầu tư) với tài sản doanh nghiệp hoặc một tổ chức phát hành.

>>> Tham gia cộng đồng kinh doanh lớn nhất Việt Nam: Vietnam Business News

Hoạt động giao dịch trước khi có thị trường chứng khoán

Chứng khoán đã xuất hiện từ rất lâu - Hình minh họa

Thị trường chứng khoán đã có mặt vào những năm 1500, nhưng trước đó cũng đã có nhiều ví dụ về các giao dịch như trên thị trường chứng khoán.  Cụ thể như:

- Vào những năm 1100 ở Pháp, Courratiers de Change (những người trao đổi tiền) đã thay mặt các ngân hàng quản lý và điều chỉnh các khoản nợ của cộng đồng nông nghiệp trên khắp cả nước. Và Courratiers de Change được xem là nhà môi giới đầu tiên vì họ đã giải quyết và trao đổi các khoản nợ với nhau.

- Vào thế kỉ 13, các thương nhân người Venice (Ý) dã bắt đầu kinh doanh công trái nhà nước với tư cách là bá tước. Nhưng vào năm 1351, chính quyền Venice đã chặn những tin đồn thất thiệt để làm giảm giá trị ngân quỹ của chính phủ.

- Trong suốt thế kỉ 14, các chủ ngân hàng thuộc các thành phố Pisa, Verona, Genoa và Florence của Ý cũng đã bắt đầu kinh doanh công trái nhà nước. Việc kinh doanh ở các thành phố này có tính chất rất khả thi, vì nơi này được điều hành bởi một nhóm người có ảnh hưởng chứ không phải là một quốc vương. 

Thị trường chứng khoán đầu tiên trên Thế Giới

Thị trường chứng khoán đầu tiên trên Thế Giới xuất hiện ở Bỉ

Người ta cho rặng thị trường chứng khoán ra đời vào năm 1440 và 1500, nó diễn ra ở thành phố Bruges, Bỉ và các thành phố Flanders, Ghent, Rotterdam ở Hà Lan. Nhưng trên thực tế, thị trường chứng khoán đầu tiên xuất ở hiện ở thành phố Antwerp của nước Bỉ.

Bởi vì nhiều người hiểu lầm răng các thương nhân tụ tập buôn bán với nhau ở một tòa nhà của người đàn ông tên Van der Beurze tại thành phố Brugge. Nhưng thực tế là tòa nhà của Van der Beurze nằm ở Antwerp, và đây cũng là nơi họp chợ của các thương nhân. Và nhà Van der Beurze coi Antwerp là điểm chính để trao đổi hàng hóa. Ý tưởng này đã nhanh chóng lan rộng khắp Flanders, Hà Lan và sang các nước xung quanh.

Có một đặc điểm vào thời bấy giờ, các thị trường chứng khoán sơ khai này đều không có cổ phiếu, cổ phiếu khi ấy còn chưa tồn tại. Thay vì dùng cổ phiếu, người môi giới và người cho vay tập trung lại và bắt đầu giao dịch các món nợ của công ty, Chính phủ và nợ cá nhân.

Công ty giao dịch công khai đầu tiên trên Thế Giới

Vào những năm 1600, các nước Hà Lan, Anh và Pháp phát hiện ở Đông Ấn rất có nhiều cơ hội để giao thương và đã cử hạm đội sang đây. Từ đó, các thám hiểm cũng đã lần lượt chèo thuyền sang nơi này, nhưng vì có quá nhiều rủi ro như cướp biển và thời tiết, rất ít người trong số này có thể trở về. Nhận thấy vấn đề nghiêm trọng này, các chủ tàu đã nghĩ cách cần làm gì đó để giảm thiểu rủi ro dẫn đến mất công ăn việc làm.

Công ty giao dịch Đông Ấn Hà Lan - Hình minh họa

Từ giai đoạn này, các chủ tàu đã thành lập các công ty trách nhiệm hữu hạn để huy động tiền từ các nhà đầu tư cho những chuyến đi, hình như cũng như cách các công ty hiện nay huy động tiền trên thị trường chứng khoán thông qua cổ phiếu.

Số tiền này sẽ đầu tư vào thiết kế tàu và thủy thủ đoàn để giảm thiểu rủi ro. Chuyến đi thành công các nhà đầu tư sẽ chia lợi nhuận đoàn tương ứng phần vốn đã góp. Các công ty này chỉ hoạt động duy nhất một chuyến đi, sau khi hoàn thành chúng sẽ được giải thể và một công ty khác sẽ được thành lập và bắt đầu chuyến đi kế tiếp.

Theo ghi nhận từ lịch sử, các chuyến đi hải hành đầu tiên từ Anh đến Ấn Độ Dương không thành công, tàu bị đắm còn tài sản cá nhân của những người huy động vốn thì bị chủ nợ tịch thu. Vì vấn đề này, vào năm 1600 một nhóm thương nhân ở London đã cùng nhau thành lập nên một công ty mang tên “Thống đốc và nhóm thương nhân London giao thương với Đông Ấn”.

Công ty này sẽ giới hạn trách nhiệm của mỗi thành viên theo số tiền mà họ đã đầu tư. Nếu chuyến đi thất bại, luật pháp chỉ có thể tịch thu số tiền trên. Đây chính là công ty Đông Ấn nổi tiếng và là công ty đầu tiên sử dụng hình thức trách nhiệm hữu hạn. Sau đó, nhiều công ty Đông Ấn khác cũng đã được thành lập.

Đến năm 1602 công ty Đông Ấn Hà Lan chính thức trở thành công ty giao dịch công khai đầu tiên trên Thế Giới sau khi phát hành cổ phiếu của công ty qua Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam.

>>> Xem thêm: Tỷ lệ khấu hao tài sản cố định là gì?

Giao dịch cổ phiếu ở quán cafe

Giao dịch cổ phiếu tập trung ở quán cafe vào thời gian đó

Các quán cafe chính là nơi giao dịch của các nhà đầu tư trước các sàn giao dịch xuất hiện. Vì những cổ phiếu của công ty Đông Ấn ban đầu được viết tay trên các giấy tờ nên các nhà đầu tư có thể mua bán những cổ phiếu này với các nhà đầu tư khác. Nhưng ở thời gian đó chưa có sàn giao dịch chứng khoán, vì vậy các nhà đầu tư sẽ giao dịch thông qua môi giới.

Thời gian này, hầu hết các nhà môi giới và các nhà đầu tư ở ANh đã giao dịch tại các quán cafe khắp khu vực London. Khi ấy, nếu một công ty muốn bán cổ phiếu hay phát hành nợ, họ chỉ cần dán thông báo trên cửa các quán cafe hoặc gửi thư qua đường bưu điện.

Đợt bóng bóng thị trường đầu tiên

Vào thời điểm bấy giờ, công ty Đông Ấn của Anh là một công ty độc quyền được chính phủ hậu thuẫn, là một trong những công ty có thế mạnh cạnh tranh lớn nhất trong lĩnh vực tài chính. Khi những nhà đầu tư của công ty này bắt đầu nhận “hậu thuẫn” và bán cổ phiếu của họ để thu lợi nhuận, và các nhà đầu tư mong muốn được như vậy. Vì vậy họ đã bắt đầu cháo bán cổ phiếu của mình trên thị trường chứng khoán.

Trong thời gian đó, công ty tên South Seas (SSC) đã được mở và phát hành ngay sau một đêm. Các cổ phiếu này được bán sau khi niêm yết. Từ đó, SSC đã có thể kiếm hàng nghìn bảng Anh từ các nhà đầu tư trước. SSC đã dùng số tiền này để mở các văn phòng sang trọng ở những nơi đắc địa của London.

Bị kích thích bởi sự thành công của SSC và các doanh nhân nhận ra rằng mặc dù SSC không làm gì nhưng vẫn có thể kiếm bộn tiền, vì vậy họ đã lao vào bán cổ phiếu mới trong liên doanh của họ. Với mức độ phát hành cổ phiếu tràn lan dẫn tới không ai phân biệt được công ty phát hành cổ phiếu hợp pháp hay bất hợp pháp. Và hậu quả nhận được là “bong bóng nhanh chóng vỡ ra. Cả SSC và các công ty không thể trả cổ tức các nhà đầu tư.

Bóng bóng thị trường đầu tiên đã ảnh hưởng nhiều tới thị trường chứng khoán

Vì sự kiện nay, chính phủ nước Anh đã cấm phát hành cổ phiếu cho đến năm 1825. Như vậy bạn có thể thấy, thị trường chứng khoán trên Thế Giới chỉ hình thành và phát triển một cách tự phát.

Đối tượng tham gia chủ yếu là các đầu cơ, dần dần có sự góp mặt của mọi người trong xã hội. Và khi vấn đề được nảy sinh, Chính phủ sẽ phải can thiệp bằng cách tạm ngưng hoạt động hoặc thành lập các cơ quan quản lý nhằm bảo vệ quyền lợi của những nhà công chúng đầu cơ Về sau hệ thống pháp lý dẫn dần được ban hành và áp dụng vào thị trường chứng khoán.

Sự ra đời của những sàn giao dịch chứng khoán và sức ảnh hưởng

Bạn đã biết lịch sử và nguồn gốc ra đời của thị trường chứng khoán. Ở phần này chúng ta sẽ tiếp tục tìm hiểu về các sở giao dịch chứng khoán đầu tiên có mặt trên Thế Giới. Thời gian đầu, việc giao dịch giữa các nhà đầu tư vô cùng đơn giản, giao dịch bằng những ký hiệu giao dịch bằng tay và có thư ký nhận lệnh của khách hàng. Sau đó phát triển dần dần và hình thành giao dịch điện tử và phát triển như hiện nay.

Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam

Amsterdam được thành lập vào năm 1602, cùng với sự thành lập Công ty Đông Ấn Hà Lan. sở giao dịch chứng khoán Amsterdam được xem là sàn giao dịch đầu tiên và lâu đời nhất trên Thế Giới. 

Tại đây, diễn ra các giao dịch trái phiếu Chính phủ và cổ phiếu của các công ty. Sàn giao dịch Amsterdam cho phép bạn giao dịch liên tục, bán khống cổ phiếu, hoán nợ cổ phiếu.. như hiện nay.

Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam xuất hiện đầu tiên trên Thế Giới

Sở giao dịch Amsterdam hiện tại vẫn còn hoạt động. Tuy là một sàn giao dịch chứng khoán ra đời sớm nhất nhưng Amsterdam không được biết đến nhiều như hai sở giao dịch chứng khoán New York hay London.

Sở giao dịch chứng khoán London (LSE)

Tại London hình thức giao dịch phi tập trung tại các quán cà phê vẫn được duy trì cho tới khi có một đám cháy ở Change Alley vào năm 1948. Đến năm 1973, một nhóm giao dịch viên đã dành ra một tòa nhà để biến thành một nơi giao dịch. Từ đây nước Anh trở thành thủ đô tài chính lớn nhất của Thế Giới.

Năm 1801 bất chấp lệnh cấm phát hành cổ phiếu, sở giao dịch chứng khoán London chính thức được thành lập. Vì sở giao dịch London chịu ảnh hưởng từ các công ty không được phát hành cổ phiếu cho tới năm 1825, nên khả năng giao dịch rất hạn chế. Hiện nay, LSE là sàn giao dịch chứng khoán chính ở Anh và là sàn giao dịch lớn nhất nước Châu Âu.

Sở giao dịch chứng khoán New York (NYSE)

NYSE ra đời vào năm 1792 trên phố Wall. Trong khi sở giao dịch chứng khoán London bị ràng buộc bởi luật hạn chế thì sở giao dịch chứng khoán New York đã được giao dịch cổ phiếu ngay từ lúc đầu thành lập. Mặc dù không phải là một sàn giao dịch đầu tiên của Mỹ nhưng NYSE chính là một sàn giao dịch mạnh nhất cả nước.

Vì sở hữu cho mình một vị trí đắc địa, ngay tọa lạc New York, đây được xem là một trung tâm của các cuộc giao dịch và buôn bán của nước Mỹ tại thời điểm đó. Trong giai đoạn 1896-1901, khối lượng giao dịch chứng khoán của sàn tăng lên 6 lần. Hiện nay, NYSE là một sở giao dịch chứng khoán lớn nhất Thế Giới tính theo văn hóa thị trường của các công ty niêm yết.

NYSE là sở giao dịch chứng khoán lớn nhất hiện nay

Sở giao dịch chứng khoán NASDAQ

NASDAQ chính là sản phẩm của Hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán quốc gia (NASD) - hiện đang là cơ quan quản lý ngành tài chính (FINRA). Ngay từ khi thành lập, hình thức hoạt động của NASDAQ đã rất khác so với sàn giao dịch thông thường.

Vì đây là một sàn giao dịch điện tử đầu tiên trên Thế Giới, thay vì để người bán và người mua nhờ nhà môi giới xác định giá cổ phiếu, NASDAQ dựng một tấm bảng điện tử lớn để niêm yết giá và sự biến động theo thời gian của cổ phiếu.

NASDAQ đã tiếp tục phát triển hơn và đưa ra các hệ thống giao dịch tự động cho phép nhà đầu tư có thể tự mua hoặc tự bán cổ phiếu dựa trên những tiêu chuẩn được định trước. Ngoài ra, NASDAQ còn cho ra đời hệ thống đặt lệnh theo một quy mô nhỏ (SOES), cho phép nhà đầu tư có thể đặt lệnh từ 1.000 cổ phiếu trở xuống theo một cách tự động. 

Giao dịch điện tử đa mang lại cho NASDAQ nhiều lợi thế hơn so với các đối thủ khác. Điều đầu tiên và quan trọng nhất trong lợi thế của NASDAQ là giảm sự chênh lệch giá mua - giá bán cổ phiếu. Trong những năm qua, hai sở giao dịch NASDAQ và NYSE đã khuyến khích cả hai sản bắt đầu đổi mới và tiếp tục mở rộng.

Các chức năng tự động của thị trường chứng khoán hiện nay phần lớn đều có nguồn gốc từ phát minh của NASDAQ. Vào năm 2007, NYSE đã hợp nhất với Euronext để tạo NYSE Euronext - đây là sàn giao dịch chứng khoán xuyên Đại Tây Dương đầu tiên trên Thế Giới.

NASDAQ là sở giao dịch chứng khoán điện tử đầu tiên trên Thế Giới

>>> Xem thêm: Sàn chứng khoán OTC là gì? Ưu và nhược điểm của sàn chứng khoán OTC

Phân biệt các loại chứng khoán

Chứng khoán chính là một công tụ vô cùng tích cực để hỗ trợ doanh nghiệp, chính phủ và các đơn vị để huy động vốn từ thị trường. Hiện nay có rất nhiều loại chứng khoán có trên thị trường, mỗi loại sẽ mang lại một lợi ích khác nhau cho người tham gia.

Cổ phiếu là gì?

Cổ phiếu được xem là chứng khoán bởi vì nó xác nhận quyền và lợi ích như dự họp tại hội đồng cổ đông, biểu quyết, đề cử hội đồng quản trị, hưởng cổ tức của người sở hữu vốn với một phần vốn của doanh nghiệp. Đây là loại chứng khoán phổ biến và được giao dịch nhiều nhất trên thị trường chứng khoán hiện nay.

Chứng chỉ quỹ là gì?

Cũng như cổ phiếu, chứng chỉ quỹ cũng là chứng khoán vốn nhưng dùng để khẳng định quyền sở hữu của nhà đầu tư với một phần vốn góp của quỹ đầu tư chứng khoán. Bản chất đầu tư vào chứng chỉ quỹ chỉ là ủy thác vốn cho chuyên gia của tổ chức quản lý quỹ.

Trái phiếu là gì?

Trái phiếu là một loại chứng khoán để xác nhận nghĩa vụ nợ của doanh nghiệp hoặc chính phủ với người nắm giữ (hay còn gọi là trái chủ). Vì trái phiếu là chứng khoán nợ nên khi doanh nghiệp bị phá sản hay giải thể thì trái chủ sẽ được ưu tiên thanh toán trước người nắm giữ cổ phiếu (còn được gọi là cổ đông).

Chứng khoán phái sinh là gì?

Thị trường chứng khoán luôn là hình thức đầu tư hiệu quả hiện nay

Chứng khoán phái sinh là một dạng chứng khoán tồn tại ở dạng hợp đồng tài chính dùng để xác vụ quyền và nghĩa cụ của các bên về giao dịch sẽ thực hiện vào một thời điểm xác định trong tương lai. 

Giá trị của chứng khoán phái sinh sẽ phụ thuộc vào tài sản cơ sở như cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa (kim laoij, nông sản)... Khi bạn đầu tư chứng khoán phái sinh có thể hiểu như đặt cược vào sự tăng hoặc giảm của tài sản cơ sở trong tương lai, tức khi giá trị cơ sở bị biến động đúng như dự đoán thì nhà đầu tư sẽ có lãi.

Chứng quyền là gì?

Chứng quyền là loại chứng khoán do chính công ty chứng khoán phát hành và được niêm yết với mã giao dịch riêng. Người giữ chứng quyền nhận được quyền mua hoặc quyền bán chứng khoán cơ sở (ETF, chỉ số..) tại một mức giá và thời điểm đã được xác định hoặc hưởng khoản chênh lệch giá tại ngày đáo hạn.

Mặc dù giá chứng quyền thường thấp hơn rất nhiều so với chứng khoán cơ sở nhưng bù lại chúng lại có tính đòn bẩy cao và có thể biết được khoản lỗ tối đa, do đó chứng quyền rất thích hợp với những nhà đầu tư ưa thích mạo hiểm.

Như vậy, thị trường chứng khoán đã xuất hiện từ rất lâu đời và nó phát triển cho tới ngày hôm nay. Nguồn gốc ra đời thị trường chứng khoán cũng như hành trình của nó trải qua nhiều giai đoạn bấp bênh nhưng thị trường vẫn phát triển rực rỡ cho tới ngày hôm nay. Hiện nay đầu tư vào thị trường chứng khoán cũng là một hình thức đầu tư hiệu quả nhất.

>>> Xem nhiều bài học kinh doanh, kinh tế hữu ích: Kênh youtube KIEN THUC KINH TE official